در سلسله جلسات هم‌نورد که با هدف گفتگوی تخصصی پیرامون حل مسائل اساسی کشور به همت اندیشکده موج برگزار می‌شود، موضوع بررسی شبکه تولید و توزیع کود و تأثیر آن در بهره‌وری گندم مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

این جلسه روز شنبه ۲۷ آبان ماه در محل خانه اندیشه‌ورزان و با حضور محمدرضا جهانسوز، مسئول سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی کشور، شمس‌الله ملازاده، معاون فنی و کنترل کیفی شرکت خدمات حمایتی کشاورزی، عطاالله هاشمی، رئیس بنیاد ملی توانمند سازی گندمکاران، فرهاد مشیری، رئیس بخش تحقیقات شیمی، حاصلخیری خاک و تغذیه گیاه موسسه تحقیقات آب و خاک برگزار شد.

دستیابی به فناوری برآورد کود بر اساس هر واحد زمین تا چند سال آینده 

محمدرضا جهانسوز، مسئول سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی کشور گفت: در سال ۸۶ و ۸۷ که دامنه حضور علم کمتر بود با بیشترین رکورد تولید گندم روبه‌رو بودیم. تجلی مردمی بودن انقلاب در بخش بسیج و حرکت‌های جهادی است. همین الآن که صحبت می‌کنم حدود ۱۰ هزار مربی در عرصه، جهت ارتقای بهره‌وری داریم.

وی افزود: ما در وزارت جهاد کشاورزی خصوصا در سازمان تعاون روستایی چند هزار تشکل روستایی داریم که ثبت شده اند، قطعا این‌ها باید وارد عرصه بشوند.

وی بیان کرد: این حرف خیلی بدی است بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و همچنین اشاره مقام معظم رهبری به مردمی سازی امور، بگوییم ما همچنان در این حوزه دچار نارسایی هستیم. دولت‌ها در کشور بایستی حرکت کنند که فضا را برای بخش خصوصیِ سالم و مردمی باز کنند نه برای بخش خصوصی ویژه که به تعبیری به آن‌ها خصولتی گفته می‌شود.

جهانسوز گفت: اولین مسئله‌ای که باید در کشور اتفاق بیفتد دقیق شدن آمار است و سپس تحقق آمایش کشاورزی است. ما هنوز نمی‌دانیم به‌طور دقیق چقدر گندم یا جو تولید کرده‌ایم؟ ما تا الآن آمار گرفته‌ایم که چند درصد از کشاورز‌های ما خرده مالک هستند؟ ما باید حرکت و رویکردمان طبق فرمایش مقام معظم رهبری کشاورزان و بهره‌برداران خرد باشد. ضمن اینکه اسباب حرکت برای کشاورزان بزرگ نیز فراهم شود. چرا که همگی جزئی از این جورچین هستند.

وی افزود: ما در حال دستیابی به یک فناوری هستیم که تا چند سال آینده در هر واحد زمین باتوجه به استعداد‌های خاکی آن زمین و عناصر موجود در آن برآورد مقدار کود صورت پذیرد.

فقدان دانش کافی در استفاده از کود در زمان مناسب سبب عدم بهره‌وری مطلوب گندم 

شمس‌الله ملازاده، معاون فنی و کنترل کیفی شرکت خدمات حمایتی کشاورزی گفت:طبق اعلام FAO در خاک‌های حاصلخیز با درصد متوسط، کوددهی به موقع می‌تواند تا ۵۰ درصد در بهره وری محصولات کشاورزی موثر واقع شود؛ که به دلیل فقر حاصلخیزی خاک ممکن است این تاثیر به درصد پایین تری نیز برسد.

وی افزود: برای رسیدن به بهره وری بالا در تولید گندم می‌بایست تمام عناصر از قبیل مکانیزاسیون، سموم و. در کنار کوددهی به کارگیری شود. اگر بارندگی زیر ۳۰۰ میلی متر باشد کود نه تنها تاثیر گذار نیست بلکه عملکرد منفی نیز خواهد داشت. لازم به ذکر در اکثر مناطق کشور بصورت میانگین بارش بیش از ۳۰۰ میلی متر در سال است که به صورت میانگین در کل کشور سالانه این عدد ۸۰۰ میلی متر است.

ملازاده ادامه داد: کوددهی زمانی می‌تواند موثر باشد که بصورت بهینه مصرف شود گا‌ها شنیده می‌شود که حتی مصرف بیش از اندازه کود سلامت محصول را به خطر می‌اندازد. کارگزاری‌های شرکت خدمات حمایتی نمی‌توانند کود را خارج از سامانه به فروش برسانند. در سامانه توزیع نهاده‌ها باتوجه به سطح زیر کشت هر کشاورز که توسط خود او به صورت خود اظهاری در سامانه بارگذاری شده است، کود توزیع می‌شود.

وی بیان کرد: شرکت خدمات حمایتی غیر از اینکه کود‌های یارانه‌ای را در سامانه توزیع نهاده ها، توزیع می‌کند، کود‌های غیر یارانه‌ای را که شامل ۳۰۰ نوع هستند را در سامانه گنجانده است. لازم به ذکر است قیمت گذاری این کود‌ها بصورت رقابتی صورت می‌پذیرد. طبق تحقیقات انجام شده نیاز کود کشور برای حفظ بهره‌وری کنونی گندم ۴/۵ الی ۵ میلیون تن است در صورتی که ۳/۵ میلیون تن از رقم مذکور توسط شرکت خدمات حمایتی تامین می‌شود که ۲/۴۰۰/۰۰۰ تن از آن به اوره اختصاص یافته که تولید داخل بوده و مابقی مربوط به کود‌های دیگر من جمله پتاسیوم و فسفات است که تقریبا ۵۰ درصد آن در داخل تولید می‌شود و مابقی وارداتی است.

ملازاده گفت: متاسفانه به دلیل فقدان دانش کافی نسبت به استفاده از کود‌های پتاسیوم و فسفات کشاورزان رغبتی برای خرید این کود‌ها ندارند؛ و بخشی از کود‌های تهیه شده فصل کشتی قبل در انبار‌ها همچنان موجود است. یکی از مشکلات کوددهی در کشور عدم استفاده به موقع کود توسط کشاورز‌ها به دلیل فقدان دانش کافی در این حوزه است به گونه‌ای که کشاورزان در شرایط نامناسب زمانی اقدام به کوددهی می‌کنند.

در حوزه برآورد کود یک فاصله علمی با توزیع آن داریم 

فرهاد مشیری رئیس بخش تحقیقات شیمی، حاصل‌خیزی خاک و تغذیه گیاه موسسه تحقیقات آب و خاک گفت: بهره‌وری محصولات به طور متوسط ۳۰ تا ۵۰ درصد وابسته به تغذیه متعادل است و تنها به یک یا دو عنصر نمی‌توانیم اکتفا کنیم. یکی از مهم‌ترین وظایف جهاد کشاورزی ترویج دانش در میان کشاورزان است که البته اقداماتی خوبی هم صورت پذیرفته، اما همچنان کشاورزانی هستند که به دلیل فقدان دانش کافی محصولات آن‌ها بازدهی مطلوب را ندارد.

وی افزود: در نظام کوددهی ما چند رکن داریم یکی از نیازسنجی‌ها در این حوزه برآورد کود مطابق با واقع است. ما در دنیا چند مدل برای برآورد کود داریم یک مدل آن آنالیز روند در سال‌های گذشته در منطقه هدف است، مدل دیگر برآورد نرخ رشد با توجه به شرایط اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و. است. ولی در موسسه تحقیقات آب و خاک از مدل گیاه محور استفاده می‌کنیم. در این مدل ۴ دسته اطلاعات به تفکیک هر استان و هر محصول را بررسی می‌کنیم. یک بحث آن سطح زیر کشت است که ما چقدر انتظار تولید داریم و به آن سنجه‌هایی از قبیل اینکه در استان چقدر دچار کمبود عناصر در خاک هستیم را اضافه می‌کنیم. حدود ۷۰ درصد از خاک کشور دچار کمبود فسفر و ۳۰ درصد نیز دچار کمبود پتاسیوم است.

مشیری گفت: در حوزه برآورد کود یک فاصله علمی با توزیع آن داریم. عمده توزیعی که اتفاق می‌افتد در سامانه‌های توزیع نهاده‌ها کود بر اساس مقدار تولید گندم توزیع می‌شود و خاک و عناصر موجود در آن در برآورد توزیع کود مورد توجه واقع نمی‌شود. موسسه تحقیقات آب و خاک دوره نسخه نویسی کودی را برای اولین بار برای کشاورزان و تشکل‌های مردمی برگزار کرده که از آن استقبال خوبی به عمل آمده است.

ایجاد نیازهای تحقیقاتی از گروه‌های مردمی و کشاورزان در موسسه تحقیقات آب و خاک

عطاالله هاشمی، رئیس بنیاد ملی توانمند سازی گندمکاران گفت: با توجه به اینکه در سال‌های گذشته کیفیت آب کشور کاهش پیدا کرده میزان نمک رسوب کرده در خاک باعث عدم بهره‌وری خاک شده است؛ و استطاعت خاک ما بسیار افت کرده است.
عوامل افزایش بهره‌وری خاک فقط به کود منتهی نمی‌شود این مسئله الزاماتی دارد که باید بصورت کامل آن‌ها را دریابیم همچون بحث مکانیزاسیون، تامین به‌موقع نهاده‌ها، همراهی کشاورزان و. برای آماده سازی زمین زراعی همه این عوامل مهم است.

وی افزود: کشت قراردادی را بابد در اختیار نظام مهندسی قراردهیم. چرا که این مسئله باید تحت نظارت یک عنصر سازمان‌مند و عالم باشد. مسئله کود دهی شهرستان به شهرستان حتی باید بگویم زمین به زمین متفاوت است چرا که هر زمین استعداد خاکی متفاوتی دارد؛ و برای همه نمی‌توان یک نسخه پیچید.

هاشمی گفت: به‌نظر من شرکت خدمات حمایتی کشاورزی بضاعت کمی دارد و بعضا عدم همکاری نهاد‌هایی همچون پتروشیمی باعث شده که این شرکت نتواند به نحو احسن بر فرآیند تامین نهاده‌ها تاثیر بگذارد. من اعتقاد دارم که نیاز‌های تحقیقاتی می‌بایست از گروه‌های مردمی و کشاورزان در موسسه آب و خاک ایجاد شود، اگر موسسه تحقیقات آب و خاک بخواهد از دریچه نگاه خود به مسائل بپردازد مشکلات پژوهشی کشاورزان مرتفع نخواهد شد.

وی بیان کرد: متأسفانه بخش دولتی عادت نکرده که یک بخش خصوصی را در کنار خود برتابد و همیشه به این مجموعه‌های خصوصی و مردمی به عنوان رقیب نگاه شده است. اعتقادم این است سه مولفه حمایت، هدایت و نظارت برای سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌ها جهت اثر گذاری بیشتر می‌بایست تحقق پذیرد.

وی ادامه داد: به‌نظر من بیمه محصولات کشاورزی نباید به دست چند نفر که در یک اتاق اداری نشسته اند، سپرده شود بلکه کارگزاری بیمه محصولات کشاورزی باید به تشکل‌ها و کشاورزان که رکنی از خود این فرآیند هستند سپرده شود.
یکی از مشکلات دیر رسیدن کود به کشاورزان نقدینگی کارگزاران است یک پیشنهاد دیگر من این است که توزیع و تامین نهاده‌ها نیز به دست خود تشکل‌های مردمی سپرده شود. (به نقل از خبرگزاری دانشجو)