به طور حتم یکی از آفت هایی که در طول سال های گذشته بنیاد ملی نخبگان ذیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به عنوان اصلی ترین متولی جامعه کوچک اما برجسته علمی کشور با آن مواجه بوده، بحث چگونگی شناسایی، حمایت و حفظ تراز نخبگی استعدادهای ویژه و البته برتر کشور در حوزه های مختلف بوده است.

چه بسا بسیاری از استعدادهای برتر در مناطق مختلف کشور در بخش های علم و فناوری، فرهنگی، اجتماعی و حتی ورزشی متاسفانه بدلیل نبود یک مکانیزم، سازو کار و سیستم مناسب یا شناسایی نشده اند و یا اگر شناسایی شده اند، اقدامات لازم برای حمایت و شکوفاتر شدن هرچه بیشتر استعداد و حفظ تراز نخبگانی آنها مورد توجه جدی قرار نگرفته است.

اما بنیاد ملی نخبگان، دستگاهی حاکمیتی است که با هدف سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در زمینه توسعه منابع انسانی برگزیده کشور با ماموریت برنامه‌ریزی در زمینه نخبه‌شناسی، نخبه‌پروری، نخبه‌گزینی و نخبه‌گماری فعالیت می‌کند.

ایده تأسیس بنیاد ملی نخبگان نخست به دنبال رهمنود رهبر معظم انقلاب دردیدار مهرماه سال ۱۳۸۳ ایشان با برخی از نخبگان دانشگاهی به منظور رسیدگی به مسائل گوناگون نخبگان علمی و دانشگاهی خطاب به مسوولان ارشد کشور مطرح شد.

رهبر معظم انقلاب در آن جلسه فرمودند «من در مورد خاصِ نخبگان این‌جور به نظرم می رسد که ما یک بنیاد نخبگان لازم داریم... ما باید یک بنیاد درست کنیم که زیر نظر ریاست‌ جمهوری باشد؛ چون بهترین جا آن‌جاست. حتی دستگاه وزارتی هم برای این کار کافی نیست؛ چون این کار فراتر از کار یک وزارتخانه است.»

بر همین اساس نیز اساسنامه بنیاد ملی نخبگان در پانصد و شصتمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهم خردادماه ۱۳۸۴ در یک مقدمه، چهار فصل، شانزده ماده و ۹ تبصره به تصویب رسید.

هیات امنا، رییس بنیاد و شورای نخبگان سه رکن اصلی بنیاد ملی نخبگان را تشکیل می دهد و از آنجا که بر اساس رهنمود رهبر معظم انقلاب ساز و کار این بنیاد باید بالاتر از سطح یک وزارتخانه تعریف می شد، رییس‌جمهور به‌عنوان رییس هیئت امنای بنیاد ملی نخبگان انتخاب شد.

هیئت امنا عالی‌ترین مرجع بنیاد در زمینه سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و دارای کلیه اختیارات قانونی در حدود اهداف و وظایف بنیاد و اداره امور آن است و تقسیم‌بندی اعضای آن شامل دو گروه حقوقی و حقیقی است.

اعضای حقوقی بنیاد علمی نخبگان را رییس‌جمهوری به‌عنوان رییس هیئت امنا، معاون اول رییس‌جمهوری، معاون رییس‌جمهوری و رییس بنیاد، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزرای علوم، بهداشت، ارشاد و آموزش و پرورش و همچنین رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، رییس جهاد دانشگاهی و رییس دانشگاه آزاد اسلامی تشکیل می دهند.

مجموعه ای ۱۷ ساله که در حال حاضر ریاست آنرا روح الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور عهده دار است و ۲۸ تیرماه نیز قائم مقامی این مجموعه که در اصل مدیریت اجرایی بنیاد ملی نخبگان را شامل می شود از سوی دهقانی به سید سلمان سیدافقهی عضو هیأت علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) سپرده شد.

خبرگزاری ایرنا با برگزاری میزگردی با حضور سیدافقهی قائم مقام بنیاد ملی نخبگان و همراهی فرشاد سلیمانی سرپرست معاونت توسعه و مدیریت این مجموعه که او نیز ۲۲ مردادماه امسال توسط دهقانی فیروزآبادی به این سمت منصوب شده، مسائل، چالش ها، تغییر و تحولات و برنامه های در دست اقدام این مجموعه را واکاوی کرده است.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان و سرپرست معاونت توسعه و مدیریت این مجموعه بازدید از خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) و در میزگردی خبری، بسیاری از مسائل نخبگان از جمله تغییر رویکرد این بنیاد در دوره جدیدی مدیریتی در شناسایی، جذب و حمایت از نخبگان، آخرین وضعیت طرح شهاب یا همان شناسایی و هدایت استعدادهای برتر کشور تا برنامه های جدید این مجموعه، آخرین وضعیت استخدامی نخبگان در دستگاه های اجرایی، بودجه بنیاد، مسکن و سربازی آنها را با ایرنا در میان گذاشتند.

در این میزگرد که در چندین بخش تقدیم مخاطبان می شود اعلام شد که هم اکنون نزدیک به ۶۲ هزار نفر نخبه عضو بنیاد ملی نخبگان هستند اما افرادی که با این مجموعه کنش گری می کنند حدود شش تا هفت هزار نفر هستند.

عضویابی بنیادملی نخبگان بجای عضوگیری

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ابتدا در پاسخ به این سوال که رویکرد جدید بنیاد ملی نخبگان در دوره جدید مدیریتی این مجموعه برای شناسایی، جذب و هدایت نخبگان چه تفاوتی با دوره قبل کرده گفت:در واقع شناسایی نخبگان از خوداظهاری به شناسایی فعال تبدیل شده است.

سیدسلمان سیدافقهی در توضیح بیشتری افزود: ما در بنیاد ملی نخبگان از این پس بجای عضو گیری، عضو یابی می کنیم و این نکته بسیار مهمی است که در گذشته مغفول واقع شده بود.

وی همچنین، طراحی یک مسیر نخبگانی را از یکی دیگر رویکردهای جدید بنیاد ملی نخبگان عنوان کرد و افزود: رویکرد ما از انجام یکسری طرح های منقطع به یک طرح و مسیرنخبگی از ابتدا تا انتها تغییر یافته است.

ادغام ۲۲ طرح نخبگی در طرح «مسیر نخبگی»

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان همچنین در ادامه تصریح کرد: هم اکنون ۲۲ برنامه و طرح نخبگی که بیشتر هم مربوط به مقطع دانشجویی بوده است، به یک طرح بنام طرح مسیرنخبگی تبدیل شده است.

سیدافقهی افزود: آئین نامه این طرح را اخیرا در جلسه هیات کمیسیون دائمی بنیاد ملی نخبگان مطرح کردیم و موافقت اولیه آن کسب شده و به محض تصویب در هیات امنا جاری خواهد شد.

وی پیش بینی کرد که آئین نامه جدید طرح مسیرنخبگی تا آخر پاییز امسال به مرحله اجرا برسد.

بنیاد ملی نخبگان و ارتقاء اساتید نخبه دانشگاه‌ها

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان همچنین اظهارکرد: ما حتی هم اکنون در لایه اساتید دانشگاه نخبه ای که توسط بنیاد ملی نخبگان به عنوان هیات علمی دانشگاه ها معرفی می شوند نیز برنامه داریم به طوریکه سیر ارتقاء آنها از مرتبه استادیاری به دانشیاری و در ادامه رتبه استادی منوط به نحوه تعامل آنها با بنیاد ملی نخبگان است.

سیدافقهی تاکید کرد: طبق برنامه جدید بنیاد ملی نخبگان باید اساتید دانشگاهی که از سوی بنیاد ملی نخبگان به عنوان هیات علمی دانشگاه ها معرفی می شوند برنامه، نقشه راه و کار راهه برای هدایت آنها نوشته شود.

مشخص شدن شفاف سهم سالانه نخبگان در دستگاه ها برای حل مسائل کشور

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه، تغییر دیگر رویکرد دیگر بنیاد ملی نخبگان در دوره جدید مدیریتی را تمرکز بنیاد بر نقش تنظیم گری و جایگاه رگولاتری بین دستگاه ها و تقسیم کار ملی برای رفع مسائل و مشکلات کشور عنوان کرد.

سیدافقهی افزود: در این رویکرد ما نخبه ها و دستگاه های دولتی را با نظارت دفتر رییس جمهور به منظور حل مسائل کشور با استفاده از ظرفیت نخبگان دور یک میز جمع خواهیم کرد.

وی گفت: در این طرح بنیاد ملی نخبگان با استفاده از ظرفیت و جایگاه قانونی خود تقسیم کار ملی را تعیین و دستگاه ها نیز در برنامه های سالانه خود سهم نخبگان را بصورت شفاف مشخص خواهند کرد.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان بیان کرد: بر اساس طرح جدید مسائل تعریف شده برای نخبگان از قبل مشخص خواهد شد و اینها شاخصه هایی است که در این دوره جدید به شکل جدی در حال پیگیری و انجام است.

هدف گذاری شناسایی و پرورش ۱۵۰ هزار نخبه دانش آموز در کشور

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در این میزگرد خبری یکی از برنامه های تعریف و هدف گذاری شده این مجموعه به عنوان متولی اصلی حوزه نخبگان کشور را شناسایی استعدادهای برتر، آموزش و پرورش حداقل ۱۵۰ هزار نخبه دانش آموز در قالب طرح شهاب یا همان شناسایی و هدایت نخبگان اعلام کرد.

سیدافقهی در توضیح بیشتری افزود:به طوریکه این مهم بواسطه استفاده از کانون های مردمی نخبه پرور برای ۱۰۰۰ شهر در سطح کشور هدف گذاری شده است.

وی ادامه داد: بنیاد ملی نخبگان در این هزار شهر تیم کارشناسی خود را برای ارتباط گیری با کانون های فعال با هدف اضافه کردن یک لایه نخبگانی و شناسایی و حمایت از دانش آموزان مستعد و ویژه که آموزش کامل آن در کتاب میزان آمده اعزام می کند.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان افزود:اگر هم فعال نیستند به ایجاد و فعال شدن این کانون ها کمک خواهد کرد که البته با یک کار مطالعاتی دریافتیم که بخش عمده ای از این کانون ها در بسترمساجد، بسیج و حتی نهادهای خیریه و کانون های تربیتی وجود دارند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه، در طرح شهاب سه راس داریم که یک راس آن مجموعه تربیتی استعداد محور است، تصریح کرد: برنامه ما ایجاد هزار مجموعه استعداد محور تا پایان امسال است که در هرمجموعه تربیتی استعداد محور هم اگر بخواهیم حدود پنج تا شش نفر را حداقل ساماندهی کنیم یک چیزی حدود ۵۰ هزار مستعد را خواهیم داشت و در این لایه می توانیم پوشش دهیم.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با بیان اینکه، در راس دوم هم ۵۰۰ مدرسه را شناسایی کرده ایم افزود: اینها مدارسی هستند که در برنامه های بنیاد ملی نخبگان همکاری و مشارکت کنند و این مهم از طریق وزارت اموزش و پرورش و سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان دنبال می شود.

وی تصریح کرد: اگر این اتفاق بیافتد در چهارنوع مدرسه از جمله سمپاد، مدارس نمونه، هنرستان و مدارس شبانه روزی ۵۰ هزار مستعد را در این لایه تحت پوشش قرار می گیرند. یعنی ۵۰ هزار مستعد در لایه کانون ها و مجموعه های تربیتی و ۵۰ هزار نیز در لایه مدارس که جمع این عدد به ۱۰۰ هزار نفر خواهد رسید.

سیدافقهی همچنین افزود: لایه دیگر داریم که ۱۰ هزار نخبه یار را برای تعامل غیرحضوری و آنلاین با دانش آموزان نخبه فعال خواهیم چراکه ممکن است ما نتوانیم یک کانون تربیتی در یک شهر دور افتاده پیدا کنیم لذا ما می آییم یک نخبه یار معرفی می کنیم که با دانش آموز یا دانشجو یک ارتباط مجازی گرفتته و روزانه با اودر تماس باشد و ووضعیت آن فرد را جویا شود و دنبال کند.

وی تصریح کرد:این ۱۰ هزار نخبه یار نیز هر کدام پنج نفر را تحت پوشش قرار می دهند لذا ۵۰ هزار مستعد نیز در این لایه خواهیم داشت. با این احتساب ما ۱۵۰ هزار فرد مستعد را در لایه دانش آموزی با طرح شهاب تحت پوشش حمایتی قرار خواهیم داد.

سیدافقهی با بیان اینکه، هم اکنون در طرح شهاب اساسا صفر هستیم تصریح کرد: برنامه ما این است که تا انتهای امسال بتوانیم این عدد را به ۱۵۰ هزار نخبه برسانیم نه اینکه اینها به فعلیت رسیده باشند، بلکه باید در ابتدا زمینه ها را فراهم کنیم که کار پرورش این ۱۵۰ هزار نخبه شروع شود. اینکه تا چه میزان به ثمر برسد گامی است که در لایه و برنامه های بعدی مشخص خواهد شد.

وی افزود:البته این ناظر به حوزه دانش آموزی است و از بخش های مختلف از جمله تحصیلی، مهارتی، فرهنگی و معرفتی برخوردار است و برای هرکدام از این بخش ها در آیین نامه شهاب بصورت مفصل تعریف شده و ما به ازای این سرفصل ها اقداماتی را طراحی می کنیم مثلا در حوزه تخصصی علمی دانش آموز چه اقداماتی می تواند کمک بدهد به اینکه دانش آموز مستعد بیاید و یک جهشی پیدا کند نسبت به دانش آموزی که مستعد نیستند.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان گفت:در لایه فرهنگی، معرفتی، بصیرتی و اعتقادی نیز به معنای اجتماعی سرفصل هایی با جزئیات تنظیم شده هنوز ما رونمایی نکردیم چراکه این جزئیاتی دارد که انشالله درحال تکمیل و نهایی شدن است و به زودی رونمایی خواهد شد.

سیدافقهی در توضیح بیشتری در خصوص انتخاب افراد مستعد برای ورود به لایه های مختلف گفت: به عنوان مثال برخی استعداد ورود به لایه های نظری علمی و ورود به دانشگاه ها برای ادامه تحصیل دارند و یا لایه مهارتی یعنی اینکه ما بچه ها در مدارس وارد فضاهای یک مقدار کاربردی تر شوند، افرادی هنرمندها، هنرور یا صنعتگر های خوبی می شوند.

وی افزود: لذا درحال حاضر ناظر به اینها در سند راهبردی نخبگان یک بحثی که داریم که شاید کمتر به آن توجه شده است حوزه های خود سند است. سند آمده شش حوزه کلان را از جمله حوزه علم، فناوری، فرهنگی، ادبی، مدیریتی و حوزه اقتصادی تعریف کرده که دراین شش حوزه ما باید به عنوان بنیاد ملی نخبگان، نخبه تعریف کنیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد:این بدان معنی است که به عنوان مثال ما نخبه مدیریتی در کشور داریم که این نخبه را باید شناسایی، تربیت و توانمند کنیم و به قله برسانیم.

آئین نامه جدید شناسایی و رشد نخبگان اواخر پاییز اجرایی می شود

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه تصریح کرد: در حوزه فرهنگ، مدیریت، علم و فناوری اینها همه باید ما به ازا و برنامه تعریف شود لذا ما یک آیین نامه ها را یک تغییرات اساسی دادیم و اخیرا در جلسه کمیسیون دائم هیات امنا بنیاد همگی با تغییر ریل موافق بودند و برهمین اساس آیین نامه شناسایی، رشد و تعالی صاحبان استعدادهای برتر و نخبگان در مسیر نخبگی جدید تنظیم شده جایگزین شش آیین نامه قبلی بنیاد خواهد شد.

سیدافقهی افزود: این آئین نامه جدید در کمیسیون دائمی هیات امنای بنیاد ملی نخبگان که در واقع مقدمه تشکیل هیات امنا است و سالی یکبار تشکیل می شود ارائه شده و تقریبا به اتفاق آرا با آیین نامه و رویکردهای مطروحه موافقت شده است.

وی با بیان اینکه، در صورتی که این آئین نامه در هیات امنا مصوب شود دیگر جاری خواهد شد تصریح کرد:برآورد ما این است که انشالله بتوانیم تا آخر پاییز این آئین نامه جدید را اجرایی کنیم.

طبق آئین نامه جدید نخبگان بصورت پیوسته ارزیابی می شوند

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با تاکید براینکه، نکته خیلی کلیدی این آیین نامه جدید این است که فرآیند نخبگی را تعریف می کند نه لزوما نخبه را، تاکیدکرد:لذا در دور جدید ما نخبه یابی نمی کنیم بلکه نخبه سازی می کنیم.

سیدافقهی افزود:ما باید یک سیستم و نظامی ایجاد کنیم که این نظام بصورت سیستماتیک افراد را شناسایی، حمایت و وارد یک فرآیند پیوسته کند که ما به آن فرآیند مسیرنخبگی می گوییم.

وی با بیان اینکه، ما نخبگی را یک فرآیند پیوسته می دانیم که اتفاقا در هر مقطعی باید فرد ارزیابی مجدد شود افزود: این بدان معنی است که شما می توانید یک روز نخبه باشد و یک روز دیگر نخبه نباشید.

سیدافقهی در توضیح بیشتری افزود: به عنوان مثال در دوره دانش آموزی یک فرد یک مدال خوش رنگ از المپیادی دریافت و افتخاری برای کشور بدست آورده است اما در دوره دانشجویی دیگر آن درخشش را ندارد و افول می کند.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: لذا این فرد دیگر حائز آن شرایط نخبگی نیست. چراکه نتوانسته است تراز نخبگی خود را حفظ کند. پس شاخص حفظ تراز نخبگی در مسیر نخبگی بسیار مهم است یعنی افراد باید سالانه در بنیاد ارزیابی شوند که آیا نسبت به سال گذشته تراز نخبگی خود را حفظ کرده و رشد داشته است.

سیدافقهی تاکیدکرد:حتی ما توقف را هم جایز نمی دانیم بعبارتی ما نباید در مسیر نخبگی دچار خودشگفتی شویم و فکر کنیم که دیگر نخبه شدیم نه این نخبگی یک مسیر کاملا پیوسته است و این شیب این نمودار همیشه باید مثبت باشد. (به نقل از ایرنا)