کافه دانشگاهیان
دوشنبه, ۲۷ آذر ۱۴۰۲، ۰۹:۵۳ ب.ظ
۱۴۹

پرسپکتیو ریاضی وار قدمتی 1000 ساله به برج چهل دختر دامغان بخشیده است

مجموعه امام زاده جعفر و محمد، برج چهل دختران و مقبره شاهرخ با قدمتی بیش از 1000 سال در بلوار دکتر مفتح شهرستان دامغان استان سمنان قرار دارد.

برج چهل دختر که قدمت آن به زمان حکومت سلجوقیان باز می‌گردد در صحن امام زاده جعفر قرار گرفته است به دستور ابوشجاع اصفهانی ساخته شد. البته طبق نقل دیگری قسمتی از آن در اثر گذر ایام تخریب شده که به فرمان ابوشجاع در قرن ۴ و۵ با توجه به طرح اولیه اش بازسازی شد؛ اما این بار بجای خشت خام که در طرح اولیه اش بکار رفته بود، از آجرهایی که در برابر آب و فشار مقاوم اند استفاده شده است به دلیل استفاده از این نوع نوع مصالح، و نیز شیوه منحصر به فرد آجرکاری و معماری اش می باشد که این برج حدود ۱۰۰۰ سال بدون آسیب دیدگی پابرجا مانده است.

برخی پیشینه برج چهل دختران دامغان را به آتشکده زرتشتیان نسبت می‎دهند و تاریخ بنای آن را در دوره پیش از اسلام می‎دانند. با این‎حال عده‌ای از مردم سمنان معتقدند این برج را چهل دختر که دست از تعلقات دنیوی کشیده بودند با مصالحی از جمله گل و خشت ساخته‌اند تا در آن خلوت گزینند و به عبادت مشغول شوند.

برخی هم پیشینه آن را به داستان مربوط به سال ۶۱۹ میلادی برمیگردانند. یکی از شاه‎دخت‎های دربار سامانی به همراه 39 تن دیگر از یارانش در حال گریز است. این 40 دختر، سرزمین‎ها را درمی‎نوردند تا به جای امنی برسند. سپاهیان دشمن نیز در پی آن‎ها می‎روند ولی موفق به دستگیری چهل دختر دربار سامانی نمی‎شوند. تا آن‎که این چهل‌تن برای همیشه ناپدید می‎شوند. از آن پس و بر مبنای این داستان، برج‌ها یا قلعه‌های زیادی را به نام «چهل دختران» نام‎گذاری می‎ کنند.این داستان هم در ایران و هم در تاجیکستان، ازبکستان، ترکیه، گرجستان، افغانستان، و حتی اوکراین بر سر زبان‎هاست و بناهایی با این نام را می‎توان در این کشورها یافت.

این برج به صورت مدور و با ارتفاع ۱۵ متری از سطح زمین ساخته شده. قطر داخلی این بنا ۵.۲ متر و قطر خارجی آن ۷.۸ متر است. نمای ظاهری آن شامل دو قسمت می‌باشد. قسمت عمده حدود دو سوم از سطح زمین که به صورت ساده آجرکاری شده است و قسمت دیگر آن کتیبه ای است که با خط کوفی نوشته شده است و در بالا وپایین آن نوارهای تزئینی آجری قرار گرفته است. در آخر هم گنبدی مخروطی شکل دارد با آجرکاری ساده روی این مقبره قرار گرفته است

خانیکوف از دانشمندان جغرافیا دان روسی، در یکی از کتاب‌هایش برج چهل دختر دامغان را از آثار اوایل دوران حکومت سلجوقیان معرفی کرده و معتقد است که این برج در سال ۴۴۶ هجری قمری ساخته شده است. او در کتابش از امامزاده سخنی به میان آورده و عنوان می‌کند که امامزاده درون مسجدی ساخته شده است.

جالب است بدانید که طراحی و ساخت این برج قدیمی، شباهت بسیاری به «برج طغرل ری» و «میل رادکان»، دارد. نقشه‌ کلی برج به صورت دایره‌ای که بدنه‌ استوانه‌ای با استفاده از اصول ریاضیات و به صورت دقیق ساخته شده و همین امر سبب شده است تا حوادث طبیعی کم‌ترین صدمه و آسیبی بر بدنه و پیکر برج، وارد نکرده است. برج دارای مدخل ورودی است که دارای ۲ متر و نیم ارتفاع و حدود ۲ متر عرض است. این مدخل به صورت یک دهلیز کوچک و در بدنه‌ برج، تعبیه شده است. همچنین طاقی هلالی شکل در درگاه وجود دارد که روی ستون‌های کوچکی به شکل استوانه‌ای و باریک که در دو طرف قرار دارد، سوار شده است. ستونچه‌هایی که روی یک قاعده‌ چهارگوش به ارتفاع ۲۵ سانتی‌متر قرار گرفته است. بر ستونچه‌ها تزئیناتی زیبا و وچشم‌گیر انجام شده است. در نمای اصلی مقبره به خوبی می‌توان علیرغم استوانه‌ای بودن شکل بنده‌ برج، تغییر قطر بدنه را که از پایین به بالا کم‌تر می‌شود به وضوح مشاهده کرد. داخل برج قبری ساده قرار دارد که تناسبی با ساختمان برج نداشته و به نظر می‌رسد در دورانی بعد از ساخت برج، در این بخش قرار گرفته است. همچنین در این اثر کهن، از خط به جای تصویر آن هم برای تزئین استفاده شده است که خود از شاخصه‌های معماری ایرانی در عصر میانه است؛زیرا در عصر میانه ایرانیان و هنرمندان ایرانی از خط کوفی در نوشتن و کلام به طور معمول استفاده می کردند. (عکس ها از Google Image)